Bruce Cockburn - een stem in de wildernis

door Bert van de Kamp

'Toen ik voor het eerst een gitaar beetpakte, wilde ik rock & roll maken.' Uit de mond van BRUCE COCKBURN klinkt het bijna als een openbaring. De nu inmiddels 39-jarige singer-songwriter had er dertien elpees voor nodig om via buitengewoon fraaie introspectieve luisterliedjes, countryblues, jazz en reggae weer bij zijn eerste liefde terug te keren. 'Oh I was so much older then, I'm younger than that now', zong een invloedrijke Amerikaanse collega-troubadour ooit. Het lijkt hier opnieuw van toepassing.

Bruce lijkt de 'power' van de elektrische gitaar opnieuw ontdekt te hebben. Onlangs toerde hij met zijn band door Duitsland, waarna hij de boys op het vliegtuig terug naar Canada zette en zelf even een kort bezoekje bracht aan ons land, waar men eindelijk de kans had hem de 1980 toegekende Edison in de hand te drukken die al die jaren bij zijn oude platenmaatschappij als presse-papier dienst had gedaan.

Ik maakte zo'n jaar of tien geleden kennis met de muziek van Cockburn toen iemand mij zijn elpee Sunwheel Dance in de hand drukte, omdat er zulke aardige rivierliedjes op stonden. De rivier was een geliefkoosd motief onder jonge singer-songwriters, was mij opgevallen, en ik besloot er een studie van te maken.

Sunwheel Dance was een revelatie. Ik kon mijn hart ophalen:

We are children of the river
We have named existence
Undercurrent and surface
Pass in the same tense

Of deze:

Traveler on the bridge
Awakens to find
It's not the river that flows
But the bridge that moves o'er

Poëzie getoonzet op fraaie melodieën, gloedvol gezongen door een bebrilde jongeman die op de sfeervolle clair obscur-hoes in een oude fauteuil gezeten aan zijn vingers pulkte met naast zich een stapeltje boeken. Klasse.

'Ik breng tegenwoordig minder tijd door bij rivieren en bruggen en meer met mensen,' onthult Bruce. 'Ik heb al heel lang niet meer naar dat album geluisterd. Ik zou niet eens meer weten wat er precies op staat.

'Ik leidde in die tijd een tamelijk simpel leventje. Ik was veel op tournee door Canada. Ik speelde altijd op mijn eentje, dus ik kon het me permitteren om drie of vier maanden constant rond te trekken. Ik heb mezelf echter nooit gezien als een folksinger. Ik werk niet vanuit een traditie. Canada heeft geen traditie - behalve misschien Frans-Canada - het land is nog te jong. Ik leefde buiten de stad, want ik dacht toen dat steden een destructieve uitwerking hadden op je geest. Ik was erg met geestelijke dingen bezig en vond in de natuur de beelden die mijn gedachten daarover perfect uitdrukten.'

NICARAGUA

Die belangstelling voor geestelijke zaken leidde er ten slotte toe dat Cockburn zich bekeerde tot wat hij zag als de waarden van het Christendom. Hij beleeft zijn geloof op een persoonlijke wijze, los van de bestaande instituties, en heeft ook geen behoefte om de blijde boodschap overal rond te bazuinen. Daardoor blijft hij als artiest interessant. In plaats van zich van de wereld af te keren zien we in zijn werk juist een steeds grotere betrokkenheid met maatschappelijke en politieke problemen, wat op zijn meest recente elpee Stealing Fire resulteert in drie bijzonder geëngageerde songs over de politieke situatie in Midden-Amerika, waar hij vorig jaar een aantal weken rondreisde.

'Ik had over de revolutie in Nicaragua gelezen en het was me opgevallen dat er een bijzonder humane kant aanzat. De afschaffing van de doodstraf bijvoorbeeld. Ik was daardoor erg benieuwd geraakt naar het land zelf, maar ik wilde er niet heen als toerist. Toevallig deed zich echter de mogelijkheid voor om er heen te gaan met een delegatie van Oxfam (Oxford Famine Relief, een Engelse hulporganisatie voor de derde wereld), die daar met een zelfhulpproject gestart was waarvoor geld en publiciteit gezocht werd.

'Ik heb er samen met de zangeres Nancy White een paar weken rondgereisd, waarbij we ook de vluchtelingenkampen in Zuid-Mexico hebben bezocht, waar duizenden vluchtelingen uit Guatemala zaten. Ik heb twee van die kampen bezocht, een van 3000 en een van 5000 mensen. Ze hadden die kampen met de hulp van de boeren uit die streek gebouwd van eenvoudige materialen. Er was een schrijnend tekort aan voedsel en medicamenten en terwijl wij er waren hoorden we continu het geluid van helicopters boven ons. De verhalen die we er hoorden kon ik nauwelijks geloven. Onvoorstelbaar gewoon wat mensen elkaar kunnen aandoen. Het leger van Guatemala achtervolgde de vluchtelingen tot over de Mexicaanse grens. Wat nog het meeste indruk maakte was de hoop die nog heel sterk onder die mensen leefde, ondanks de hopeloze situatie waarin ze verkeerden. Ik heb toen een kwaadheid in me voelen groeien die ik nog niet eerder gekend heb. Daar is het nummer If I Had A Rocket Launcher uit voortgekomen.

If I had a rocket launcher
Some sonofabitch would die

Het zijn niet bepaald verheven Christelijke woorden.

'Een criticus schreef: Deze song moest verboden worden, want ze propageert geweld. Hij begreep niet waarom het me te doen was. Ik ben geen voorstander van geweld als oplossing voor politieke conflicten, maar van mensen in zo'n situatie als die vluchtelingen kan ik het begrijpen. Ik schreef het nummer om mensen aan het denken te zetten. Het is voor mensen in onze wereld heel makkelijk om vanuit onze luxueuze positie de geweldloosheid aan te hangen, want wij worden niet dagelijks in ons bestaan bedreigd.'

'Zelf een geweer ter hand nemen en een guerrillastrijder worden gaat me te ver,' vervolgt Cockburn en na mijn vraag of hij zijn gitaar misschien ziet als een wapen reageert hij: 'Ik weet het niet. Het is moeilijk te zeggen of een bepaalde song dat effect kan hebben. Het gaat meer om de hoeveelheid stemmen die zich tegen dit soort toestanden verzet dan om een bepaald lied. Wanneer je op de radio om de drie nummers een lied over Midden-Amerika zou horen, had je kans dat de mensen erover zouden gaan nadenken en er misschien iets zou kunnen veranderen. Want hoe groter het aantal mensen dat ergens over praat hoe meer het onder de massa gaat leven. Zo werkt dat nu eenmaal. Dus ik hoop dat anderen hun stemmen bij de mijne zullen voegen.'

Zijn beschuldigende vinger gaat zeker ook uit naar de regering van de Verenigde Staten, die uit vrees voor de Marxistische ideologie de rechtse krachten steunt in hun gewelddadige acties. 'Zij hebben een zware schuld op zich geladen, net als indirect ook de Canadese regering. De situatie in Nicaragua is bijzonder tragisch. Wanneer Amerika zou stoppen met de gewelddadigheden en gewoon met het land zou handelen, dan hebben ze nog altijd - net als met Cuba - de mogelijkheid om de kanonnen tevoorschijn te halen als het uit de hand loopt. In plaats daarvan drijven ze de mensen door hun geweld juist meer naar het Sovjetkamp, omdat ze nergens anders meer heen kunnen. Ze doen dat bewust en dat vind ik verwerpelijk.' Grote wijsheid is niet de meest in het oog springende eigenschap van de politici die het voor het zeggen hebben, merk ik op, waarop Bruce vaststelt: 'je moet een soort klootzak zijn om überhaupt aan de macht te raken.' Zelfs de oude Marxistische slogan dat godsdienst opium voor het volk is, kan hij onderschrijven voor die gevallen waar de godsdienst door kerk en staat in een monsterverbond gebruikt wordt om de bevolking eronder te houden, zoals in het verleden vaak is gebeurd en in de moderne tijd voor bepaalde ontwikkelingslanden nog steeds geldt. Wel plaatst hij er de volgende kanttekening bij: 'Jammer genoeg is het Marxisme zelf een godsdienst geworden. In hogere zin geloof ik ook niet dat de stelling houdbaar is. Wie die leegte over zichzelf afroept, negeert de geestelijke kant van de dingen en brengt zichzelf weer op een andere manier in gevaar.'

GEVAARLIJK

Stealing Fireis een plaat die verdient gehoord te worden, maar Cockburn is buiten zijn eigen land relatief onbekend. Alleen in Australië en de VS geniet zijn werk enige bekendheid. Bij ons werd de single Lovers In A Dangerous Time een tijdje regelmatig op de radio gedraaid zonder dat het echter een hit werd. Ik vraag Bruce, enigszins ten overvloede: Hoezo 'Dangerous Time'?

'Allereerst natuurlijk vanwege de nucleaire bedreiging die ons boven het hoofd hangt en die je zou kunnen vergelijken met de pest in de middeleeuwen. Maar ik bedoel er nog iets mee. Ik vind dat in een wereld als de onze de naastenliefde te weinig bevorderd wordt. Alles is teveel gericht op massaproduktie, massacommunicatie en ook ons levenstempo is te hoog om echt toe te komen aan aandacht en liefde voor elkaar. Onze levens worden teveel gekanaliseerd in smalle stroompjes van ieders persoonlijke koers. jonge mensen die van elkaar houden moeten dat wel ervaren als een bedreiging.'

Maybe The Poet, zo vertelt Cockbum, is een nummer over de dichter Allen Ginsberg, die hij bewondert om zijn profetische maar vooral om zijn maatschappijkritische kant. 'Een stem in de wildernis.' Vaak vervult de kunst dezelfde dubbele functie als de religie: enerzijds maakt ze het mensen makkelijker in hun lot te berusten, anderzijds tilt ze ons leven naar een hoger plan. Bruce sluit zich bij die constatering aan. 'Iedereen wil ook uiteindelijk ergens bij horen.' Hij vertelt dat hij bijzonder geïnteresseerd is in Oosterse culturen, met name in de Japanse muziek en literatuur. Die belangstelling heeft echter nog niet geleid tot merkbare invloeden in zijn werk. Aan het slot van ons gesprek constateer ik dat Bruce niet het stille, overgevoelige, dichterlijke type is dat je op grond van een plaat als Sunwheel Dance zou verwachten. Hij lacht: 'Op een gegeven moment begon het soort muziek dat ik maakte me te vervelen. Je verandert, weet je, de dingen om je heen veranderen. Ik wilde weer elektrische gitaar gaan spelen. De punk en de reggae hebben de rockmuziek een nieuwe injectie van vitaliteit gegeven. Dat kwam mij goed uit. Het kostte me enige tijd om aan het spelen met een rock & roll-band te wennen, maar nu voel ik me er kiplekker bij.'

home | main page | biography | discography | articles | lyrics | tour dates | other sites

Douwe van der Zwaag